Rundt om i Forsand er det ikkje mindre enn fire såkalla Olsen-holer. I desse holene gøymde dei to rømlingane Otto Olsen og Ragnvald Mack seg i nær eit halvt år. Sidan 8. mai i år fall på ein søndag, valde Forsand sogelag å leggja den første vandringa si til nettopp ei av Olsen-holene, den i ura bak byggjefeltet i Bergekleiva.
Her låg dei to gøymde i nær fire månader og to, tre unge gutar tok ansvaret for dei. Ansvar for å halda dei godt gøymde, ansvar for matforsyningar og ansvar for å halda det varmt nok og leveleg i hola. Dei gode hjelparane, som me vil kalla dei, var det vårt ynskje å få fram denne gongen. I tillegg til Kristian Berge, Paul Berge og Henry Myrland, spela tre kvinner i Nedre Espedal ei viktig rolle. Det var søstrene Helga, Karina og Ragnfrid Espedal. Dei dyrka korn og mol det sjølv på kverna innunder Brekka. Så baka dei brød og sende ut til Forsand. Smør og kjøt kom og frå deira gard. Attåt desse var det handelsmann Oskar Espedal på Helle, som leverte proviant. Han hadde overtatt eit stort lager med hermetikk frå skipshandlar Smedvig i Stavanger. Og Oskar leverte middagsmat til holebuarane. Utan den hjelpa me fekk frå desse, hadde me ikkje hatt sjanse til å berga dei to, seier Kristian Berge i dag, 66 år etter.
Forsand, og då serleg Nedre Espedal, balanserte på kanten av ei katastrofe dei siste novemberdagane i 1944. Tyskarane visste at rømlingane var nede i dalen. Dei saumfor kvar gard og kvar tenkjeleg gøymestad. Det blei snakka om å bruka metodar som i Finnmark: Svi av kvar gard og grunn for å få folk til å snakka.
Heldigvis kom ein sabotasje til hjelp. Knottfabrikken i Hillevåg gjekk i lufta og alle styrkar blei kalla tilbake. Dermed fekk folk i dalen eit pusterom. Då er det at dei ber folk ute på Forsand om hjelp.
Kristian og Henry skaffar materialar og finn ei høveleg hole i Bergeura. Den blir kledd med ballongduk og celluloseplater, som eigentleg var kufor. Ein primus kjem på plass og den tener og som ovn med ei stor steinplate over blusset.
I denne hola held rømlingane seg til uti mars månad i 1945. Då treng forsandkarane ein pause og dei blir flytta til Espedalen igjen.
7.april kjem tyskarane til Helle tidleg på morgonen og tek Oskar. Han blir torturert og boren om bord i båten i elendig forfatning. Så tek dei opp dalen på jakt etter fleire hjeparar. Emil Eikeskog og Elias Eikeland blir tatt.
Her fekk Elias Eikeland ei forferdeleg bør på seg. Han visste om alle hjelparane, men måtte teia. Det klarte han, og heile bygda kan nok takka han for at ikkje fleire blei tatt og drepne i dei siste vekene av krigen. Oskar døydde dagen etter han blei tatt.
I tillegg til dei som nå er nemnde må me ta med bror til Elias, Peder Eikeland, Marton Espedal, Martin Espedal (Kjærhodl) og Ingebret Stein blant dei gode hjelparane.
Forsand sogelag meinte det var eit godt høve å minnast og takka alle desse gode hjelparane ein 8.maidag. 38 personar med stort og smått var med på vandringa, og Tanke Levik og Helge Nygård hadde fått lov til å rydda veg fram til hola.
Neste vandring som sogelaget inviterer til går søndag 19.juni.
Då skal me gå ned til sjøen i Rossavik. Der ligg ein bygningshistorisk skatt og ventar på oss. Alle skal og få læra å binda lauvkjervar og få med seg heim.
Me skal og få høyra om forberging i gamle dagar og om namnet Skavland. Tidlegare var det eit mykje brukt mellomnamn i Forsand. Korfor dette namnet var så gjevt, vil nok Tanke Levik seia oss. I dag er det vel berre ei kvinne att som har Skavland som mellomnamn.
Me ser deg vel 19.juni?
Og me har veldig lyst på fleire medlemmer i sogelaget.
Kontingent for enkeltperson er kr.150,- og for familie kr.200,-
Betal inn til kasserar Helge Nygård på konto nr. 3350.20.03602
